قسمت دوّم

دوستانِ عزیز حتماً به خاطر دارند که در نوبت قبل به مسئله­ ی موسیقی و برخی احکام شرعی آن پرداختیم؛ به جان عزیزتان از ماه گذشته که مجلّه­ ی باران منتشر شد تا الان تقریباً همه­ ی گروه ­های موسیقی کشور، چه گروه ­های مجاز و چه غیرمجاز، حتّی اُرکست سَمفونی تهران برنامه ­های خود را به حالت نیمه ­تعطیل رها کردند تا ببینند تکلیف شرعی مسئله­ ی موسیقی چه می­ شود و آن­ ها مجاز به ادامه فعالیت هستند یا خیر؛ حتّی شنیده شده که اُرکست ­های مهم در بُرج میلاد دست از بلیت­ فروشی برداشته­ اند و خلاصه واویلایی برپا شده که نگو و نپرس؛ البته تا دماغ­مان شبیه پینوکیو دراز نشده سریع عرض کنیم که این حرف­مان شوخی بود و چنان­که واضح است اهالی موسیقی اگر به آگاهی از احکام شرعی این هنر میل داشته باشند و بخواهند از جزئیات این احکام مطلع شوند، کتاب ­ها و سایت­ های مراجع تقلید در دسترس آن­ هاست؛ به ­هرحال امیدواریم دوستان هنرمند نیز به این امور توجه کافی داشته باشند.

حالا چه اهالی موسیقی اهل این دقت­ ها باشند و چه نباشند، بنده و شما به­ عنوان معتقدان به دین اسلام حتماً لازم است ببینیم دستور خداوند در زمینه­ ی شنیدن انواع و اقسام موسیقی چیست.
 

نینای نینای !!!

در شماره ­ی قبل به بخشی از دسته­ بندی­ های موسیقی اشاره کردیم و گفتیم موسیقی­ ها یا حلال هستند یا حرام یا مشکوک. در مورد موسیقی­ های حرام یک­ دسته­ ی معروف آهنگ ­هایی هستند که در شرع به آنها «مُطرِب» گفته می­ شود. موسیقی مطرب، آهنگی است که به­دلیل شکل خاصّ نوازندگی یا خوانندگی آن، انسان از حالت طبیعی خارج و به وضعیتی مانند شادی غیرطبیعی کشیده می­ شود.

 به­ طور معمول این قبیل آهنگ­ ها انسان را به همراهی با ریتم خود مایل می­ کند و همان­طور که نوزادان و کودکان با آوای «نینای نینای» مادرانِ خود به دست زدن و حرکت دادن بدن می­ پردازند، انسان ­های بالغ هم با شنیدن موسیقی­ هایی که مخصوص مجالس رقص و مانند آن است، ناخواسته با ریتم آهنگ ­ها مایل به همراهی و حرکت دادن بدن می ­شوند که چنین آهنگ­ هایی، حرام است و نواختن یا شنیدن آن به هر شکل ممکن جایز نیست.

البته در مواردی که تردید داریم این آهنگ جزو آهنگ مجالس حرام و مطرب محسوب می­شود یا نه، اکثر مراجع تقلید می­ فرمایند که شنیدن آن مانعی ندارد و تنها در مواردی که در مورد مطرب بودن یا مخصوص مجالس گناه بودن آهنگ تردید نداریم باید از شنیدن خودداری کنیم.
 

تشخیص با کیست؟

ممکن است کسی بگوید: «خُب ما که نمی­ دانیم این موسیقی مخصوص مجالس گناه هست یا خیر چطور باید بفهمیم یا ممکن است یک آهنگ، فردی را از حال طبیعی خارج کند، اما روی فرد دیگری هیچ اثری نگذارد؛ ملاک در تشخیص این موارد چیست؟»

 در پاسخ باید گفت: اتفاقاً خیلی از افراد برای رسیدن به یک ملاک و معیار برای خودشان فتوا می­ دهند که مثلاً اگر یک نوار یا آلبوم موسیقی از وزارت ارشاد مجوز گرفته، پس حتماً جایز است و گوش دادن به آن منعی ندارد یا اگر آهنگی از رادیو و تلویزیون کشور پخش شد، حتماً حلال است و شنیدن آن مشکلی ندارد، درحالی­ که مسئله این­طور نیست.

به­ طور کلی معیار و ضابطه برای تشخیص این­که این موسیقی مخصوص مجالس گناه است یا نه و آیا انسان را از حال طبیعی خارج می­کند یا خیر «عُرف مردم مؤمن» هستند؛ یعنی اگر به افراد مؤمن و مُتدیّن کوچه و بازار که اهل رعایت حلال و حرام هستند مراجعه کنی و این آهنگ را برای­شان پخش کنی از شنیدن آن پرهیز می­ کنند و آن را حرام تشخیص می ­دهند­.

 بر این اساس، افرادی که به­ دلیل شنیدن بسیار زیاد موسیقی­ های گوناگون، دیگر صداهای جورواجور تأثیری در ظاهر بر آن­ ها ندارد (هرچند با هربار شنیدن، تاریکی دل و آلودگی درون را برای همین افراد هم ایجاد می­ کند) نمی ­توانند ملاک و معیار تشخیص موسیقی حلال از حرام باشند؛ چون این افراد همانند سیگاری­ هایی هستند که از بس سیگار کشیده ­اند، دیگر تأثیر منفی دود سیگار را بر بدن­شان نمی ­فهمند و سرفه نمی­ کنند.

 
موسیقی با افزودنی ­های غیرمجاز

یکی از مسائلی که ممکن است باعث حرمت یک موسیقی یا آواز شود، فراتر از لحن و شکل خواندن و نواختن موسیقی است؛ یعنی به محتوایی که توسط خواننده به همراه موسیقی بیان می­ شود، برمی­ گردد؛ درواقع ممکن است یک موسیقی به­ خودی­ خود به شکل حرام خوانده نشود یا در حالت عادّی مُطرب و مخصوص مجالس گناه نباشد؛ اما محتوای اشعار یا متنی که در آن خوانده می­ شود شامل مطالب غیردینی یا غیراخلاقی باشد.

متأسفانه در برخی ترانه­ های قدیمی، تعابیر و الفاظ نامناسب و به قصد تحریک جنسی شنونده بیان می­ شد و با کمال تأسف در موسیقی­ سبک ­های جدید هم این مسئله مشاهده می­ شود که شعر پُر از توهین و تعابیر زشت و اهانت به افراد خاص یا اهانت به مقدّسات دینی و حتّی پیامبران و خدای متعال است.

به­ عنوان مثال در برخی برنامه­ های گروه­ های منحرفی همچون شیطان­ پرستان، قطعه­ های دکلمه ­مانندی که سرشار از کفریّات و انحرافات فکری و اخلاقی است با ریتمی آرام، حتّی گاهی بدون آهنگ خوانده می­ شود که می­ تواند مصداق همین قسم از موسیقی­ های حرام باشد.

همان­طور که بزرگان گفته ­اند گوش انسان دروازه­ ی روح اوست و باید توجه کرد که از این دروازه، چیزهای پاک و مناسب وارد شود نه امور ناپاک که موجب آلودگی روح می ­شود.

نویسنده: روح ­الله حبیبیان